1. Mogiły Komornickich
Na cmentarzu parafialnym wydzielona kwatera Komorowskich, dziedziców Grabowa.
Na cmentarzu parafialnym, w pobliżu wysokiego krzyża drewnianego (dojście: od II bramy wejściowej główną aleją), znajduje się kwatera rodziny Komornickich. Wygrodzona jest w części metalowym płotkiem, w części zaś murkiem z czerwonego piaskowca. Wewnątrz niej są cztery duże zamurowane krypty. Obok wejścia do kwatery, już na wewnętrznej ścianie kamiennego muru, umieszczono 6 tablic z czarnego granitu, na których upamiętniono członków rodziny Komornickich.
Poniżej ustawiono przy murku kilka starych tablic nagrobnych, zachowanych z poprzedniego urządzenia tych mogił.
Kwatera Komornickich jest uporządkowana i zadbana.
Pierwsza od lewej tablica nagrobna upamiętnia fundatora cmentarza, Stanisława Floriana Komornickiego (1800 - 1855). Następne dwie tablice poświęcone są trzem Komornickim uczestniczącym w powstaniu styczniowym.
Na drugiej (od lewej) tablicy wyryty jest napis:
† / Ś. P. / AUGUSTYN / KOMORNICKI / Z GRABOWA / 1838 - 1895 / POWSTANIEC 1863 / WIĘZIEŃ CYTADELI / WARSZAWSKIEJ // ANNA / Z DUNINÓW / WĄSOWICZÓW / KOMORNICKA / 1844 - 1928
Trzecia tablica nagrobna zawiera napis:
† / Ś. P. / WŁADYSŁAW / KOMORNICKI / 1842 - 1863 / POLEGŁ W POWSTANIU // ROMAN/ KOMORNICKI / 1843 - 1878 / POWSTANIEC 1863 / SYBIRAK
Następne trzy tablice upamiętniają młodsze pokolenia Augustyna Komornickiego.
Władysław Komornicki (1842 - 1863), najmłodszy syn Stanisława Floriana Komornickiego h. Nałęcz (1800 - 1855) i Józefy Anzelmy z Dzwonkowskich (1810 - 1874). W rodzinnych przekazach (A. Komornicka) był przedstawiany jako: ... bardzo przystojny. Miał charakter niezależny i umysł żywy. Kobiety za nim szalały, a on nie omieszkał poprawiać rasę naszych włościan ...
W okresie przedpowstaniowym był studentem Szkoły Głównej w Warszawie. Mieszkał na stancji u swojej stryjecznej siostry Eufemii z Komornickich Skłodowskiej, która była zaangażowana w ruchu patriotycznym, m.in. była jedną z organizatorek pogrzebu Pięciu Poległych w roku 1861. Później stała się emisariuszką i kurierką Rządu Narodowego. Dzięki niej Władysław doskonale poznał środowiska warszawskich konspiratorów i przystąpił do stronnictwa czerwonych.
Gdy nastąpił okres gorączkowego przygotowywania terenu przyszłej zbrojnej walki - otrzymał zadanie wyjazdu w znany rodzinny rejon Warki, aby przygotować bazę operacyjną dla działań powstańczych oddziałów. Z ta misją udał się do Grabowa. Początkowo zamieszkał o zaufanych chłopów, później dotarł i do rodzinnego dworu w Grabowie. Przygotowuje miejsca dla oddziałów powstańczych, organizuje sieć zaopatrzenia, organizuje spotkania z ludnością miejscową, aby przedstawić cele powstania oraz głoszone zasady uwłaszczenia chłopów. Do konspiracji wprowadził swych starszych braci: Stanisława i Augustyna.
Kiedy wybuchło powstanie, pod Warką pojawił się oddział płk. Władysława Kononowicza. Władysław Komornicki jest jego adiutantem. A ponieważ znał ludzi i teren działania oddziału, był wielce przydatny dla utrzymania łączności z cywilnymi władzami powstania w rejonie puszczy kozienickiej, z ochrony której często korzystał Kononowicz.
Po udanej i zwycięskiej bitwie powstańców pod Rozniszewem w dniu 14 maja 1863 r., Rosjanie przeprowadzili koncentrację swoich wojsk. Zgrupowali ok. 3.000 żołnierzy i próbowali otoczyć i zniszczyć 600-osobowy oddział Kononowicza, który obozował w rejonie Kępy Rozniszewskiej (dzisiejszy Anielin - Kępa). Kononowicz 1.VI. odparł pierwszy atak, przeprowadził oddział do Grabowskiej Woli, ale sytuacja wymusiła podjęcia decyzji o zakopaniu broni i rozwiązaniu oddziału. Powstańcy w małych grupkach podejmują próby ucieczki przed zamykającym się pierścieniem Moskali. Kononowicz wraz z adiutantami Komornickim, Sadowskim i Łabędzkim dotarli pod Radom, do miejscowości Zawady k/ Jedlińska, gdzie strudzeni zanocowali.
Dla zwiększenia bezpieczeństwa Władysław Komornicki zatrzymał się samotnie pod lasem w smolarni. Jednak został wytropiony i zaskoczony przez Kozaków. Pomimo podjętej próby, w tej nierównej walce, został rozniesiony na kozackich pikach - było to 2 czerwca 1863 r. (Kononowicz z pozostałymi adiutantami zostali również schwytani i w dniu 4 czerwca 1863 r. straceni w Warce). Literacki opis śmierci Władysława dała Zofia Kossak w powieści Dziedzictwo. Zwłoki Władysława przewłóczono za końmi do Grabowa i zezwolono na pochówek na cmentarzu parafialnym. Pokłutą i skrwawioną kurtkę wojskową, w której zginął Władysław przechowywano w Grabowie jako rodzinną relikwię. Oczywiście dwór Komornickich, w oczach carskiej władzy, został skompromitowany.
Jeszcze w Warszawie, podczas prac przedpowstaniowych, Władysław zaprzyjaźnił się z młodym artystą - malarzem, który na polecenie Rzadu Narodowego opracował wzory powstańczych mundurów. Był to znany później Juliusz Kossak. Już po upadku powstania odwiedził on Grabów, aby chociaż pośmiertnie sporządzić obiecany Władysławowi portret. Później, podczas pożaru modrzewiowego dworu w Grabowie w okresie walk o przyczółek warecko-magnuszewski w roku 1944, uległy zniszczeniu rodzinne pamiątki: zarówno obraz jak i kurtka Władysława. Zachowało się w zbiorach rodziny Komornickich zdjęcie obrazu Kossaka, którego reprodukcję tu zamieszczono.
Stanisław Komornicki (1835 - 1904), starszy brat rodzony Władysława. Nauki pobierał w Krakowie, gdzie mieszkał u babki Ludwiki Dzwonkowskiej. Jeszcze przed wybuchem powstania styczniowego został sciągnięty do Grabowa, dzierżawił od matki i ojczyma dwa folwarki grabowskie: Cychry i Grabowską Wolę. Aniela Komornicka tak charakteryzowała swego stryja Stanisława: ... zawsze na mnie robił wrażenie pięknego, opanowanego drapieżnika, gotowego do skoku tygrysa. Zawsze umiał politykować z ojczymem, co mu się sowicie opłacało. ...
Umiejętnie prowadził majątki i powodziło mu się dobrze. Był zwolennikiem Wielopolskiego. Poprzez działania brata, Władysława, włączył się czynnie do powstania. Przystąpił do partii W. Kononowicza, brał udział w powstańczych potyczkach. Po rozbiciu oddziału Kononowicza i śmierci brata, Stanisław w obawie przed represjami, emigruje. Początkowo przebywał w Londynie, później powrócił do Galicji. Za swoją ojcowiznę, należną z części Grabowa, kupuje majątek Zawadka, w pobliżu Chocimia (pow. Kałusz). Ożenił się z Heleną ze Słoneckich, z którą miał 10-cioro dzieci. Szybko uzyskał zaufanie sąsiadów, został wieloletnim marszałkiem miejscowej szlachty. Zmarł w Zawadce w roku 1904.
Na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, na rodzinnym grobowcu Dzwonkowskich - Komornickich została umieszczona tabliczka upamiętniająca jego postać:
STANISŁAW NAŁĘCZ /
KOMORNICKI /
DŁUGOLETNI PREZES RADY /
POWIATOWEJ w KAŁUSZU /
NAJGORLIWSZY OBYWATEL, ROLNIK, /
NAJLEPSZY SYN, MĄŻ, OJCIEC, CHRZEŚCIJANIN, /
UR. 1835 ZM. 1904
.
Augustyn Komornicki (1838 - 1895), również rodzony brat Władysława, razem ze Stanisławem mieszkał i pobierał nauki w Krakowie. Jego córka Aniela Komornicka, tak go charakteryzowała: ... był człowiekiem zdolnym, energicznym, ambitnym, o temperamencie gwałtownym, naturze despotycznej i uczuciowej. Mając głębsze zainteresowania intelektualne pragnął się dalej kształcić na wydziale prawnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po zdaniu matury (1858 r.) w gimnazjum im. B. Nowodworskiego w Krakowie został jednak zmuszony przez ojczyma do gospodarowania w Grabowie pod jego kierunkiem. ...
I podobnie jak bracia, związał się organizacją narodową. Nie podjął jednak bezpośredniej walki zbrojnej w oddziale. Prowadził nadal majatek Grabów. Równocześnie pełnił funkcję kwatermistrza oddziału Kononowicza: zabezpieczał żywność, paszę dla koni, podwody, noclegi itp. Pomimo jednoznacznej dekonspiracji po śmierci Władysława, pozostał w Grabowie, próbując uratować rodzinny majątek. Został aresztowany i osadzony w warszawskiej Cytadeli, miał w perspektywie zesłanie na Sybir. Uratował go obrotny Wojciech Piskorz, kiedyś lokaj rodziny Dzwonkowskich, a obecnie - przyjaciel rodziny, który sprzedał część majątku Grabów i uzyskane środki finansowe umiejętnie przeznaczył na łapówki dla carskich urzędników - najpierw Augustyn został wykreślony z listy na zsyłkę, następnie uzyskał zwolnienie z Cytadeli.
Powrócił do Grabowa i umiejętnie prowadził gospodarstwo rolne. W roku 1867 wstąpił w związek małżeński z Anną Dunin - Wąsowicz (1844 -1928). Z tego związku urodziło się siedmioro dzieci, większość upamiętniona na tablicach umieszczonych na cmentarzu w Grabowie. Augustyn Komornicki zmarł w Grabowie w roku 1895.
Rodzinne tradycje walk o niepodległość Polski kontynuował syn Augustyna - również Augustyn (1899 - 1922), żołnierz 4 Pułku Ułanów w wojnie 1920 r. A gdy nadszedł czas II Wojny Światowej - wnuk powstańca 1863 roku - Stanisław Nałęcz - Komornicki bierze udział w konspiracji Szarych Szeregów i walczy jako ppor. AK w Powstaniu Warszawskim (gen. bryg. Stanisław Nałęcz-Komornicki był Kanclerzem Orderu Wojennego Virtuti Militari - zginął w katastrofie lotniczej w 2010 r. pod Smoleńskiem).
Roman Komornicki (1843 - 1878), wymieniony na tablicy na cmentarzu w Grabowie, był stryjecznym bratem Władysława, Stanisława i Augustyna. Był uczestnikiem powstania styczniowego, a następnie został zesłany na Sybir. Wg. rodzinnych przekazów Komornickich, gdy po kilku latach został uwolniony i powrócił do Warszawy, zupełnie przypadkowo na Krakowskim Przedmieściu natknął się na niego Augustyn. Zaopiekował się swym stryjecznym bratem, zabrał go do Grabowa i zapewnił mu spokojny byt. Jednakże przeżycia w czasie powstania, a następnie na katordze, nadszarpnęły poważnie zdrowie. W roku 1878 zmarł w Grabowie, w wieku 35 lat.
W powstaniu styczniowym uczestniczyli również inni członkowie rodu Komornockich. I tak, m.in.
- Stefan Ignacy Komornicki (1825 w Przyłęku - 1902 w Rosochaczu), syn Leona Komornickiego, majora wojsk Napoleona, właściciel majątku Zakrzów, pracował w organizacji cywilnej rządu narodowego, był naczelnikiem cywilnym powiatu jędrzejowskiego, po powstaniu emigrował do Galicji, zamieszkał w Rosochaczu k/ Czortkowa. Do dziś dobrze zachował się w pamięci mieszkańców Rosochacza, stąd zachował się tam jego pomnik nagrobny, a na mogile można zobaczyć świeże kwiaty;
- Aleksander Józef Komornicki (1828 w Przyłęku - 1863), brat Stefana, również syn Leona, właściciela wsi Dalechowy k/ Jędrzejowa, ułan w oddziale Bończy, a następnie u Chmieleńskiego. Poległ w bitwie w Rudnikach, pod Koniecpolem 27.VIII.63 r. Jego postać wspomina J. N. Mazaraki (Pamiętniki ...).
W kwaterze zachowane zostały tablice nagrobne z poprzedniego urządzenia mogił.
Wprowadzono 17.X.2007, uzupełniono 2.XI.2007 r.
Korzystałem z informacji gen. bryg. Stanisława Nałęcz - Komornickiego,
wnuka Augustyna Komornickiego, powstańca 1863 r.
oraz z opracowań: T. A. Dzwonkowski Pamiętniki ..
A. Komornicka Maria Komornicka w swych listach ...
Aktualizowano w lipcu 2014 r.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 09:52
