GRZYBOWA GÓRA

1. "Powstańcza kapliczka"

Przy głównej drodze prowadzącej do Wąchocka (ul. Świętokrzyska, już po minięciu remizy strażackiej), znajduje się "powstańcza kapliczka".

W wygrodzeniu metalowym ażurowym płotkiem, na schodkowym fundamencie postawiony kamienny cokół zwieńczony żelaznym krzyżem z postacią Chrystusa ukrzyżowanego. Po kolejnych odmalowaniach zupełnie nieczytelny jest dawny napis na postumencie krzyża. Miejscowa ludność stosuje określenie - "powstańcza kapliczka".

   Dnia 19 kwietnia 1863 r. powstańczy oddział Władysława Kononowicza, prowadzony w tym dniu przez kpt. Ludwika Michalskiego, stoczył zwycięską bitwę z rosyjskim oddziałem Rüdigera.
WIADOMOŚCI Z POLA BITWY" w nr.10 (bis) z datą 7.V.1863 podawały:
Oddział kpt. Kononowicza d. 19 IV przybywszy pod wieś Mirzec i Grzybową Górę o 1¹/₂ mili od Szydłowca, gdzie przyłączyła się do niego znaczna ilość zebranych tam włościan uzbrojonych w kosy, rzucił się na tyły moskiewskiej kolumny ciągnącej od Kielc pod dowództwem Czengierego, którą w zupełności rozbił i rozproszył. Rozbroił przy tym całą jedną kompanię piechoty, która złożyła broń poddawszy się, a tym sposobem zasilił się w 150 przeszło sztucerowych karabinów, zabrawszy przy tym kilkanaście tysięcy ładunków. Moskali poległo 86; z naszej strony zabitych 19, ranionych 26.

   Ks. Serafin Szulc, który z oddziałem Łopackiego dotarł do D. Czachowskiego, i miał bezpośredni kontakt z żołnierzami Kononowicza, tak przedstawia bitwę w swoim pamiętniku (Pamiętnik kapelana ...):
... W tej bitwie oddział Kononowicza odniósł zwycięstwo, może z tego powodu, że Moskawa blisko przypuściła naszych i kosynierzy mogli pójść do ataku. Ks[iądz] Agrypin Konarski spostrzegłszy, że dowódca kosynierów, niejaki major T. schował się za krzaki, objął nad nimi komendę, zagrzewał do walki, poprowadził naprzód, pomimo, że kula urwała mu palec od ręki. Kosynierzy rozstrzygnęli tam walkę, narąbali dużo Moskali i zabili im kapitana. ...

   Z opisów bitwy zawartych we "Wspomieniach czachowczyka ..." Drążkiewicza oraz w "Czasie" nr 98 z 30 kwietnia 1863 r. wynika, że bitwa miała miejsce późnym wieczorem. Gdy kolumna rosyjska kpt. Wołoszczenki pierwsza dała ognia, odkryła tym swe siły i położenie na drodze wiodącej przez wioskę. Kpt. L. Michalski rozsypał kompanie strzeleckie poza domami, po obu stronach drogi i na stłoczonych Rosjan położono celny ogień a następnie uderzyli kosynierzy. Gdy padł raniony dowódca, trzykrotnie liczniejsza od powstańców, kolumna rosyjskiej piechoty została rozbita i poszła w rozsypkę. Następnego dnia w Radomu ... mieszkańcy mieli niezwykle podniecający i podnoszący na duchu widok, gdy żołnierze rozbitych rot częściowo bez broni, okryci krwią i kurzem, grupami wchodzili do miasta ...

   W opracowaniu S. Zielińskiego (Bitwy i potyczki 1863 - 1864) znajdujemy informację, że Grzybowa Góra była miejscem jeszcze jednej potyczki, tym razem przegranej. Po klęsce w dniu 23.VIII w boju pod Wirem do Grzybowej Góry dotarł oddział prowadzony przez majora Piotra Dolińskiego. Został on doścignięty przez kolumnę wojsk rosyjskich prowadzoną przez Czengierego. Dnia 25 sierpnia 1863 r. powstańcy zostali otoczeni w miejscowym dworze. W walce podobno poległo 11 powstańców, 2 zostało rannych a 103 Moskale mieli zabrać do niewoli. Utracono również 91 sztuk broni i 18 koni.

   Jak podaje Marian Gładyś, regionalista z Grzybowej Góry, zachowały się miejscowe ustne przekazy, że podczas kwietniowej bitwy poległ adiutant kpt. Ludwika Michalskiego i został on pochowany w miejscu dzisiejszej "kapliczki powstańczej".

   W okresie I Wojny Światowej, podczas walk w latach 1914 - 1915 w Grzybowej Górze byli pochowani żołnierze walczących armii. Szczątki zołnierzy armii niemieckiej były ekshumowane i przeniesione na cmentarz w Mircu. Natomiast szczątki żołnierzy rosyjskich, którzy byli pochowani w rejonie "kapliczki powstańczej", zostały przeniesione w r.1939 na dzielnicę wojenną cmentarza katolickiego w Skarzysku - Bzinie (U. Oettingen - Cmentarze I Wojny Światowej ...).

   Już po dokonanych eksumacjach, Antoni i Jacenty Płusowie ufundowali istniejący krzyż, który ze względu na związki z mogiłą adiutanta kpt. Michalskiego, jest określany jako "kapliczka powstańcza".

   Gdy rozszerzył się zakres Marszu Szlakiem Powstańców Styczniowych - od roku 2008 jedna grupa uczestników pokonuje trasę: Szydłowiec - Kierz Niedźwiedzi (mogiła powstańcza) - Grzybowa Góra. I uroczystość zakończenie marszu tej trasy, z udziałem władz samorządowych, OSP, uczniów Szkoły Podstawowej oraz mieszkańców, odbyło się przy "powstańczej kapliczce".

   Planowane jest jeszcze w roku 2008 umieszczenie na postumencie krzyża stosownej tablicy, która będzie upamiętniać zdarzenia powstania styczniowego na terenie Grzybowej Góry.
góra strony

W roku 2008 staraniem i nakładem finansowym rodziny Płusów zostały wykonane prace przy kapliczce powstańczej w Grzybowej Górze. Otoczenie krzyża zostało uporządkowane, ułożono kostkę brukową. Na postumencie krzyża umieszczona została płyta z napisem:
Dla upamiętnienia / bitwy pod Grzybową Górą / 1863 r. w czasie / Powstania Styczniowego / i zabitego w niej powstańca / i jego zranionego dowódcy / ks. Agrypina Konarskiego / Fundatorzy / Antoni i Jacenty Płusa / 1935

Można mieć drobne uwagi do podanych treści na nowej tablicy, ale dobrze się stało, że zostały wyraźnie i czytelnie wyrażone intencje wystawienia krzyża, przywrócono pamięć o wydarzeniach powstania narodowego 1863 roku na terenie Grzybowej Góry. I należą się słowa uznania i podziękowania dla rodziny Płusów za przywracanie pamięci narodowej.

   Został sporządzony pisemny zapis relacji ustnych przekazywanych w rodzinie Płusów na temat powstańczej kapliczki. Wprawdzie różni się od podanych wcześniej zapisów w pamiętnikach uczestników walk oraz w prasie z okresu powstania, ale również jest świadectwem minionych dni. I dla tego w całości przytaczam treść tego dokumentu:

OŚWIADCZENIE

dotyczące bitwy pod Grzybową Górą w czasie Powstania Styczniowego w 1863 r., według opowiadania mojego ojca, Antoniego Płusy, przekazanego mu przez mojego dziadka, Walentego Płusę oraz krzyża w Grzybowej Górze.

   W Grzybowej Górze w tym czasie chłopi byli już uwłaszczeni. Dowódca powstańczego oddziału kosynierów ks. Agrypin Konarski wraz ze swym adiutantem kwaterowali w domu niejakiego Mecha, który, według opowiadań mojego ojca, pełnił funkcję wójta, jednak nie jestem pewien czy już w czasie bitwy, czy też dopiero potem. Kozacy byli zgrupowani w Szydłowcu i postanowili uderzyć w trzech kierunkach: na Suchedniów, Grzybową Górę i Mirzec. Wywiązała się walka. Ks. Konarski wraz z adiutantem, wychodząc z kwatery, zostali zaatakowani przez Kozaków. Adiutant został tam zabity, pochowano go zaś na posesji mojego dziadka. W późniejszym czasie został wykopany i zabrany przez byłych powstańców.

   W bitwie brał udział powstaniec, niejaki Kocia (ps. Jagliński) ze wsi Świeczek. W pewnej chwili wycofał się z pola walki i rowem, pod osłoną zarośli udał się w stronę Nowego Młyna. Przebrał się za młynarza i w ten sposób temu udało mu się przeżyć. Z wdzięczności za ocalenie życia zbudował kapliczkę na swojej posesji w miejscowości Świeczek przy trasie Szydłowiec - Wąchock.

   Dla upamiętnienia bitwy, zabitego w niej powstańca i jego ranionego dowódcy, Mech wraz z mieszkańcami Grzybowej Góry (w tym także z moim dziadkiem) postawili modrzewiowy krzyż na skrzyżowaniu dróg na posesji Mecha. Krzyż ten był parokrotnie poprawiany i przetrwał do roku 1935.

   Aby zachować pamięć o wydarzeniach roku 1863, ojciec mój i ja (wtedy szesnastoletni) na miejscu modrzewiowego krzyża postawiliśmy nowy - żelazny. Cokół wykonaliśmy sami z kamienia wykopanego w miejscowym kamieniołomie znajdującym się na tak zwanych pastwiskach. Ojciec mój zwrócił się z prośbą o wykonanie odlewu krzyża do p. Jana Witwickiego, właściciela odlewni w Skarżysku-Kamiennej, który wyraził na to zgodę. Odlew zaś wykonał bezpłatnie pracownik tego zakładu - Wojciech Płusa z Grzybowej Góry. Przy budowie krzyża pomagali ojcu i mnie także inni mieszkańcy Grzybowej Góry.

Lipowe Pole, 17. 07. 2008.
Jacenty Płusa

Uzupełniono 5.04.2009 r.
oraz dnia 1.06.2009 r.

Uzupełnienie z 11.XII.2012 r.

W opracowaniu Jana Kulpińskiego Od miasteczka Bodzentyn do wsi Kutery (Bodzentyn 2012), opartym na bogatym materiale źródłowym, przedstawiony jest opis bitwy w dniu 20 kwietnia 1863 r. Według źródeł rosyjskich walki toczyły się na terenie wsi Gatka (obecnie stosowana nazwa Gadka) - stąd w podanym opracowaniu wyodrębniono rodział Gatka - 20.04.1863 r. Nie negując dokładności zapisu lokalizacji walk, określonego przez stronę rosyjską, należy uszanować również dotychczasowe przekazy ludności miejscowej, które podają: Bitwa pod Grzybową Górą. Obie wioski: Gatka i Grzybowa Góra przylegały do siebie, a zabudowa wsi w formie ulicówek, tworzyła jedną linię. Można przyjąć, że prawdopodobnie działania wojenne były na terenie obu miejscowości. Można więc zachować równorzędnie występujące dwie nazwy tej samej potyczki: Bitwa pod Grzybową Górą oraz Bitwa pod Gatką.

wprowadzono 2012.12.11

góra strony

2. Kapliczka wotywna przy polnej drodze w Świerczku

Wśród miejscowej ludności zachowała się opowieść o rannym powstańcu o nazwisku Kocia. Udało mu się wydostać z pola bitwy w dniu 19 kwietnia 1863 r. i skryć we młynie na rzece Kamienna, w pobliskim przysiółku Nowy Młyn. Z wdzięczności za ocalenie życia ufundował on kapliczkę położoną przy polnej drodze przy wiosce Świerczek (jadąc od Skarżyska Kościelnego, gdy szosa do Świerczka skręca w prawo, w kier. płn.-wsch., należy kierować się ok. 300 m. polną drogą w kier. płn.).

Domkowa kapliczka jest obecnie odnowiona, wygrodzona i zamknięta. Przed kapliczką umieszczono drewniane ławki. Brak jest widocznych informacji o fundatorze i intencji wystawienia kapliczki.

Wprowadzono 13.IV.2008 r. na podstawie informacji
przekazanych przez Mariana Gładysia z Grzybowej Góry.

Uzupełnienie z 26.VI.2012 r.

Dnia 26.VI.2012 r. wprowadzono do prezentacji hasło: ŚWIERCZEK, gdzie jest obecnie przedstawiona niniejsza kapliczka - jej aktualny stan oraz uzupełniona historia kapliczki i powstańca Andrzeja Koci. W oparciu o relacje praprawnuków powstańca - przedstawiono tam nieco inną wersję wydarzeń z powstania styczniowego z udziałem Andrzeja Koci.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 09:57