1. Leonard Turliński.
Na cmentarzu parafialnym w Białaczowie (od pierwszej bramy wejściowej na wprost aleją ok. 100 m, i po lewej, na wzgórku, za kwaterą z mogiłami księży i za pomnikiem nagrobnym ks. Antoniego Misiurskiego) znajduje się mogiła ziemna z kamiennym nagrobkiem zwieńczonym kamiennym krzyżem.
Na płaszczyźnie cokołu krzyża wykuty napis:
D. O. M. / † / Ś. P. / LEONARD / TURLIŃSKI / POWSTANIEC 1863 R. / ŻYŁ LAT 84 / UM. D. 26 LUT. / 1923 R.
Leonard Turlejski vel Turliński urodził się w roku 1840 w Grocholicach (pow. Opatów). Jako jedyny z mieszczan białaczowskich brał czynny udział w powstaniu narodowym 1863 roku. Walczył pod Rudowskim, uczestniczył w potyczkach pod Bobrzą, Korytkowem i Barakami. Ominęły go rosyjskie represje za udział w powstaniu.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Leonard Turliński, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5 z 1922 poz. 3225). Niedługo jednak mógł nacieszyć się zaszczytnym tytułem oraz przyznaną dożywotnią pensją dla weteranów powstania 1863 roku - zmarł w dniu 26 lutego 1923 roku.
Nieco pochylony nagrobek Turlińskiego na cmentarzu w Białaczowie - stan z 30.06.2008 r.
góra strony
2. Kamienna figura przy ul. Sobieńskiej .
Na narożniku ul. Sobieńskiej i ul. Partyzantów nr. 3, na wygrodzonym terenie posesji, na wzniesieniu obok domu, znajduje się kamienna figura zwieńczona ażurowym krzyżem żeliwnym. Brak jest napisów określających intencje wystawienia krzyża, jedynie na bocznej ścianie kamiennej kolumny został wyrzeźbiony duży krzyż rzymski.
Od niepamiętnych czasów było to miejsce, gdzie kondukty pogrzebowe ze wsi Sobień oczekiwały na miejscowego księdza, aby dalej wspólnie przejść ze zmarłym do kościoła oraz na cmentarz. Ks. J. Wiśniewski (
Dekanat Opoczyński) podawał, że pod tym krzyżem pochowano ekskomunikowanego garncarza. Podawał również, że w tym miejscu pochowany został powstaniec ks. Lewandowski.
Urodzona w Białaczowie, Teresa hr. Broel - Plater (1912 - 2002) też potwierdzała, że pod tą kamienną bryłą spoczywają w zbiorowej mogile powstańcy styczniowi, których w ręce Moskali wydali sami mieszkańcy Białaczowa. Krzyż miał być ufundowany przez hr. Nałęcz - Małachowskiego.
Na błoniach Białaczowa w roku 1865 został powieszony Lewandowski - ostatni powstaniec, wokół którego powstały miejscowe legendy. Jak to ustalił i opisał Włodzimierz Koperkiewicz (
Prowincjałki opoczyńskie) -
Walenty (v. Wawrzyniec) Lewandowski, zwany przez Moskali -
"Lewanda", ukończył seminarium duchowne w Janowie Podlaskim i uzyskał święcenia kapłańskie. W czasie powstania narodowego 1863 roku ukrył swój stan kapłański, aby walczyć z bronią w ręku. Został dowódcą oddziału powstańczego, szczęśliwie potrafił się wywinąć z zastawianych nań pułapek.
Jednak podczas pobytu w Gowarczowie u znajomego z seminarium księdza Jana Kosińskiego, moskiewska obława zmusiła go do ucieczki z plebanii w przebraniu księdza, który udawał się z wiatykiem do umierającego wiernego. Udało mu się nawet wyjechać z miasta, ale nieco później nastąpiła dekonspiracja: kozacki patrol podczas przeprowadzanej rewizji osobistej zauważył założone oficerskie buty z ostrogami. Ks. Lewandowski trafił do więzienia. Rosjanie chcieli wymóc u biskupa zdjęcie święceń kapłańskich z księdza Lewandowskiego. Próby te były jednak bezskuteczne.
Sąd wojenny skazał ks. Lewandowskiego na karę śmierci przez powieszenie. Wyrok został wykonany publicznie w Białaczowie na Błoniach - teren wówczas niezabudowany, dopiero po II Wojnie Światowej powstały domy przy obecnej ul. Partyzantów. Egzekucja odbyła się terenie posesji Partyzantów nr. 11, gdzie wówczas rosły trzy potężne topole. Ustna tradycja podaje, że powieszonego zakopano w rejonie miejsca egzekucji.
W 70-rocznicę stracenia Lewandowskiego, staraniem miejscowego kierownika Szkoły Powszechnej, Zygmunta Hellona, porucznika rezerwy Wojska Polskiego, mieszkańcy Białaczowa usypali w tym miejscu pagórek i wystawili krzyż brzozowy z napisem:
1865 - 1935. Dla uczczenia pamięci uczestników powstania 1863 r. i stracenia przez Moskali w 1865 r. powstańca ś.p. Lewandowskiego. W 17-tą rocznicę odzyskania Niepodległości Obywatele gminy Białaczów.
Krzyż nie dotrwał do czasów obecnych, brak jest również śladu kopczyka ziemnego.
góra strony
3. Krzyż przy szkole podstawowej .
Na wygrodzonym terenie Szkoły Podstawowej w Białaczowie, przy narożniku naprzeciw Ośrodka Zdrowia, oddzielony od drogi stalową siatką, na kamiennym postumencie postawiony jest kamienny krzyż.
Na postumencie znajduje się napis:
BOŻE / chroń nas / od / wszelkie / go / złego
Jak podaje W. Koperkiewicz - wg. ustnych przekazów krzyż ten został wystawiony w miejscu śmierci i pochówku bezimiennego powstańca z okresu walk 1863 - 1864 roku.
W czasie powstanie styczniowego na terenie Białaczowa stacjonowała 6. rota 2. batalionu 28 Połockiego Pułku Piechoty. Są więc przesłanki, że zdarzenie takie mogło mieć miejsce.
Uzupełniono dnia 26.07.2008 r. korzystając
z opracowania J.P. Dekowskiego (Powstanie ...)
i W. Koperkiewicza (Prowincjałki opoczyńskie)
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 06:49
